بسم الله الرحمن الرحیم
واعتصمو بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا واذکروا نعمة الله علیکم
إذ کنتم أعداء فألف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمته إخوانا
آل عمران/103
با فرا رسیدن هفته وحدت و میلاد نبی مکرم اسلام (ص) چند سؤال مطرح می شود.وحدت یعنی چه؟ آیا اصولاً وحدت لازم است ؟ آیا این شعار عملی است؟ موانع وحدت چیست؟
قر؟آن کریم هرجا سخن از وحدت میان مسلمانان می آید از آن به نیکی یاد می کند و آن را می ستاید و هرجا که از تفرق و دوگانگی سخن به میان می آورد آن را نکوهش می کند در آیه فوق الذکر خداوند به همه مسلمانان دستور می دهد که همگی به ریسمان الهی چنگ بزنند و از هم فاصله نگیرند.
1- منظور از وحدت چیست؟
منظور از وحدت ، وحدت در عقیده و شریعت است.
الف) وحدت در عقیده
1- وحدت در توحید:
اعتقاد به خداوند یگانه بی همتا دانا و توانا ، قادر متعال الاهً واحداً احداً صمداً فرداً حیاً قیوما ، لاتأخذه سنه و لا نوم له ما فی السماوات و ما فی الأرض . به تعبیر دیگر یک میلیارد و نیم مسلمان تحت پوشش وحدتهای چهرگانه قرار دارند: ا- خدای واحد 2- آفریدگار یکتا 3- کردگار واحد 4- معبود یکتا. پس هر موقع اصل توحید مطرح می شود مقصود توحید با مراتب چهارگانه آن می باشد ، که مورد اتفاق تمام مسلمانان است.
2- نبوت عامه و خاصه :
از عناصر سازنده وحدت ، عقیده همگان بر این است که خداوند حکیم برای هدایت بشر و راهنمایی او پیامبرانی برانگیخته تا آنان را به راه راست هدایت کنند و اصل مشترک در میان تمام پیامبران ، مسأله توحید ، بالأخص توحید در عبادت است. یعنی همگان بشر را به پرستش خدا دعوت کرده و از پرستش غیر باز داشته اند.
و لقد بعثنا فی کل أمة رسولاً أن اعبدوالله واجتنبوا الطاغوت. نحل/36
در میان تمام امتها پیامبرانی بر انگیختیم که به مردم فرمان دهند که خدا را بپرستید
و از عبادت طاغوتها (بتها) پرهیز کنید.
در اینجا نبوت خاصه نیز مطرح است و آن نیز اصل مشترکی میان مسلمین جهان می باشد . مقصود این است که خداوند برای تکمیل رسالت پیامبران ، پیامبر خاتم ، یعنی حضرت محمد بن عبدالله (ص) را بر انگیخت و به وسیله وی باب نبوت مهر گردید و س از او وصی و رسولی از جانب خدا نخواهد آمد. عقیده به نبوت پیامبر خاتم از ارکان عقیده اسلامی و انکار نبوت یا خاتمیت وی سبب و مایه ارتداد و خروج از جرگه مسلمانان است قرآن کریم در خاتمیت پیامبر اسلام می فرماید:
ما کان محمد أبا أحدٍ من رجالکم ولکن رسول الله
و خاتم النبیین و کان الله بکل شی ء ٍ علیما
احزاب/40
محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست بلکه پیامبر خدا و خاتم پیامبران است و خدا به همه چیز داناست.
3- ایمان به قیامت و روز رستاخیز:
ایمان به رستاخیز سومین اصل از اصول سه گانه اعتقادی می باشد که در میان تمام مسلمانان مشترک است. اصولاً دین به معنی حقیقی بدون اعتقاد به قیامت محقق نمی شود . بلکه حالت حزبی و مسلکی به خود می گیرد. از این جهت قرآن پیوسته ایمان به معاد را بر ایمان به خدا عطف می کند :
من آمن بالله و الیوم الآخر و عمل صالحاً فلهم أجرهم عند ربهم
و لا خوف علیهم و لا یحزنون.بقره/62
آنان که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و کار نیک انجام داده اند پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است ، برای آنان پاداش و ترس و اندوهی نیست
این اصول سه گانه ، پایه های اساسی ، عقیده اسلامی را تشکیل می دهد و محور ایمان و کفر به شمار می رود . یامبر خاتم و پیشوایان اسلام نیز بر این سه اصل اهتمام خاصی ورزیده اند ودر حقیقت عناصر سازنده اخوت اسلامی همین سه اصل است.
امام رضا (ع) می فرماید: ز امیر مؤمنان ، او نیز از پیامبر اسلام نقل می کند که حضرت فرمود: با مشرکان نبرد کنید تا بگویند : لا اله الا الله هر موقع در سنگر توحید وارد شد خون و مال آن محترم می باشد.
بحار الانوار :68/242
بخاری در صحیح خود از عمربن خطاب نقل می کند: روزی که پیامبر (ص) علی (ع) را برای نبرد با دشمنان اعزام کرد علی (ع) از پیامبر پرسید تا چه پایه با آنان نبرد کنم ؟ پیامبر فرمد« قاتلهم حتی یشهدو ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله فإذا فعلو ذالک فقد منعو منی دماؤهم و اموالهم الا بحقها و حسابهم علی الله» ا آنان نبرد کن تا به یکتایی خدا و رسالت محمد گواهی دهند هر موقع این دو را بر زبان جاری ساختند خون و مال آنان از احترام برخوردار می شود مگر این که عامل دیگری مجوز ریختن خون و یا گرفتن مال آنها باشد.
صحیح بخاری :1/10، کتاب الایمان
ب) وحدت در شریعت
اگر مسلمانان در اصول سه گانه از عقیده واحدی پیروی می کنند از افتخارات آنان نیز این است که شریعت و قوانین واحدی نیز بر زندگی آنان حاکم است. وضع مسلمانان در مسایل مربوط به عبادات ، عقود و ایقاعات ، و سیاسات همان کتاب و سنت و اتفاق مسلمین و حکم و داوری خرد است . علمای بزرگ اسلام در این اصول اختلاف نظر ندارند ، اگر اختلافی است در فهم آنهاست نه در خود آنها. از این جهت در فقه اسلامی مشترکات فراوانی در مورد نماز و روزه و زکات حج و ابواب عقود و ایقاعات و حدود و دیات هست ، که همه مسلمانان را می تواند تحت پوشش خود در آورد . اختلاف در فهم نصوص و تعیین دلالت آنها سبب پیدایش یک رشته مکتبهای فقهی شده است ولی اختلاف آنان لطمه ای به جوهر دین و اساس آن نمی زند زیرا همانطور که یاد آور شدیم اختلاف در فهم قرآن و سنت و یا پایه دلالت عقل و خرد است نه در حجیت و عدم حجیت این مراجع و مدارک.ولی در برابر یک رشته اختلافات فقهی ، صدها مسایل فقهی است که فقهای اسلامی در آن وحدت نظر دارند به اصطلاح اگر در یک رشته از مسائل اختلاف نظر است در بسیاری از مسائل ائتلاف وجود دارد.
پس منظور از وحدت وحدت در عقیده و شریعت است نه وحدت زبان و پرچم و قومیتها و نه وحدت در آب و خاک زیرا هیچکدام از اینها مایه و ملاک وحدت اسلامی نیست و هرگز این وحدت به وقوع نمی پیوندد و چه بسا دامن زدن به این مسائل خود باعث تفرقه و اختلاف می باشد. این مسایل ویژگیهایی است که مایه شناسایی افراد از یکدیگر است نه مایه افتخار یگانگی و همدلی:
یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر او انثبی وجعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفو
ان اکرمکم عند الله اتقاکم ان الله علیم خبیر
حجرات /13
ای مردم ما شما را مرد و زن آفریدیم و تیره ها و قبایل قرار دادیم تا همدیگر را بشناسید
گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزگار ترین شماهاست خدا دانا و آگاه است.
2- آیا اصولاً وحدت لازم است ؟
در جهان امروز نزدیک به هفت میلیارد انسان بر روی زمین زندگی می کنند که نزدیک به یک میلارد و نیم آن مسلمان و بقیه پیرو ادیان و مذاهب دیگر هستند. که در این بین کشورها ، ادیان و مذاهب و فرق مختلفی با آمال و انگیزه های گوناگون کمر به نابودی و تجزیه و تحلیل اسلام بسته اند. صرف هزینه های میلیاردی در زمینه های مختلف نظامی فرهنگی سیاسی و اجتماعی: ایجاد فرق و نحله های تازه دینی ،ایجاد اختلاف در میان مسلمانان با ایجاد انگیزه های دینی و دامن زدن به اختلافات مذهبی، ایجاد جنگ ، ترور، کودتا و وحشت در کشورهای اسلامی ، ایجاد شبکه ها و رسانه های گسترده نوشتاری و دیداری (ایجاد روزنامه ها مجلات شبکه های تلویزیونی ماهواره ای ، اینترنت ) . گسترش فساد ، فحشاء فقر ، بیماری ، مواد مخدر ، ایدز و جلوگیری از پیشرفت و توسعه در امور زیر بنایی و........ و هزاران هزار از این قبیل مسائل راههایی هستند که دشمنان اسلام در راه خویش یعنی نابودی اسلام از آن استفاده می کنند.
پس بر مسلمانان است تا با هوشیاری و درایت به ریسمان محکم الهی چنگ زنند و از مشترکات و محکمات اسلام بهره گرفته با اتحاد و همدلی به مقابله با دشمنان اسلام برخیزند. که خداوند نیز خواستار این اتحاد و همدلی است و در جای جای قرآن مسلمانان را به وحدت همدلی و تقویت روحیه ایمان و تقویت قوای جسمی و نظامی و ..... فرمان می دهد.
هذا صراطی مستقیماً فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم
عن سبیله ذلکم وصاکم به لعلکم تتقون
انعام/153
این است راه مستقیم من ز آن پیروی کنید و از پیروی راه های دیگر بپرهیزید که شما را از راه خدا دور و جدا می سازد این چیزی است که خدا شما را به آن سفارش می کند تا تقوا پیشه باشید.
ودر نکوهش و مذمت تفرق و اختلاف و دو دستگی می فرماید:
قل هو القادر علی ان یبعث علیکم عذابا من فوقکم او من تحت ارجلکم او یلبسکم شیعا و یذیق بعضکم باس بعض انظر کیف نصرف الایات لعلکم یفقهون
انعام/65
بگو او قادر است عذابی از بالا یا از زیر پای شما بر شما بفرستد یا شما ها را به صورت گروه های پراکنده در آورد و طعم جنگ را به هر یک از شما به وسیله دیگری بچشاند ببین چگونه آیات گوناگون را برای آنان بازگو می کنیم ، شاید بفهمند.
3- موانع وحدت چیست؟
الف ) مکتبهای کلامی و فقهی
مسلمانان از نظر فقهی و کلامی به مکتبهایی مانند « اشعری ، معتزلی، ماتریدی و شیعه » و از نظر فقهی علاوه بر مذهب شیعه به چهار مذهب « حنفی ، مالکی، شافعی و حنبلی » تقسیم می شوند . این مکاتب گوناگون در درون عناصر سازنده وحدت (عقیده و شریعت) فاصله ای پدید آورده است.
ب) اختلافات قومی
در این که امت اسلامی را ملل و اقوام گوناگون تشکیل می دهند حرفی نیست ولی سیاستمداران کشورهای اسلامی تحت لوای شعارهای ناسیونالیستی و ملی گرایانه پان ترکیسم ، پان عربیسم، پان ایرانیسم و پان کردیسم و .... دست به ایجاد تفرقه و دو دستگی و اختلاف می زنند. ودر این میان دشمنان اسلام هم دستی از دور و نزدیک بر آتش دارند و از آب گل آلود ماهی می گیرند.
ج) نا آگاهی از عقاید دیگران
جهل و نا آگاهی از عقاید فرق اسلامی ، بزرگترین مانع از تشکل مسلمانان جهان است ، نا آگاهی برخی از طوایف اسلامی از عقاید برخی دیگر ، مانع بزرگی برای تشکل ها و تقریبهاست. مانند ناآگاهی از مسئله شفاعت ، بداء ، تقیه ، سجده بر خاک و......
د) مشکل خلافت و امامت
امامت از نظر اهل سنت یک مقام انتخابی است در حالیکه از نظر شیعهخ یک مقام تنصیصی است. امام در نظریه نخست توسط اهل حل و عقد گزیده می شود در حالیکه در نظریه دوم توسط خود پیامبر (ص) تعیین می گردد. اهل سنت پس از در گذشت پیامبر(ص) به خلافت ابی بکر اعتقاد دارند در حالیکه در نظر دیگر امامت و رهبری مسلمانان با علی (ع) است پس با این اختلاف چگونه می توان به تقریب رسید چه رسد به اتحاد؟
اختلاف در این مسئله از نظر اهل سنت اختلاف در یک مسئله فرعی است نه اصلی ، غزالی آمدی ، تفتازانی و ... مسأله امامت را از فروع دین می دانند ، نه از اصول ، بنابر این اختلاف در این مسأله از باب اختلاف حنفی و شافعی در مسائل فقهی است.اگر این نوع اختلافها در در میان فقای اهل سنت مایه تفرق و سنگ اندازی نیست ، مسأله خلافت نیز نباید مایة بد بینی و نگرانی باشد. ممکن است گفته شود : اعتقاد به امامت علی (ع) نزد شیعه جزء اصول است و آن را در ردیف دیگر مسائل عقیدتی ذکر می کنند. پاسخ آن این است که آن را جزء اصول مذهبی شیعه می دانند نه جزء اصول دین که تحقق اسلام و ایمان به آن بستگی دارد. شیعه می گوید : اصول دین را سه چیز تشکیل می دهد: توحید، معاد و رسالت پیامبر خاتم. ولی تشیع در گرو دو اصل دیگر است : خلافت را از آن علی (ع) بدانند و به عدل الهی معتقد گردد.
4- آیا این شعار عملی است؟
ودر جواب این سؤال که آیا این شعار عملی است باید گفت که اگر حب ها و بغضها و کینه ها و عقده ها را کنار بگذاریم و در حقیقت اگر گسترة دیدمان را وسیع کنیم بسیاری از این اختلافها و دو دستگیها قابل حل، اغماض و یا حتی می تواند مایة وحدت باشد. تا قرن دوم هجری مسلمانان در کنار همدیگر زندگی می کردند بدون اینکه مسئله ای به نام حادث و قدیم بودن قرآن در میان آنان وجود داشته باشد یا مسئله رویت خدا. شیعیان جمع بین دو نماز را جایز می دانند و البته افتراق آن را افضل می شمارند و اهل سنت آن را جایز نمی دانند ، مسئله ازدواج موقت و....... مسائلی از این قبیل که اختلاف در اینها اختلاف در ظاهر است نه اختلاف در جوهر و ذات اسلام. پس می توان به این شعار اعتقاد داشت و آن را عملی کرد. دوری از تفکرات عوامانه ، نداشتن حس ملی گرایانه ، دید باز و ..... می تواند از عوامل محقق شدن این شعار باشد. 1
1 . با تلخیص و اضافات از کتاب در سرزمین خاطره ها ، گزارشی از سفر حضرت آیت الله سبحانی به کشور اردن هاشمی، نگارش و تنظیم ، علیرضا سبحانی،چاپ اول تابستان ،1378
